আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰই আৰোপ কৰা কৰ যুদ্ধ (Tariff War)

ৰেজা মাহমুদ  আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰই বিগত কেইবাবছৰমানৰ ভিতৰত চীন, ইউৰোপ, আৰু অন্যান্য দেশৰ বিৰুদ্ধে বাণিজ্য কৰ (Tariff) বৃদ্ধি কৰি এক বাণিজ্যি...

ৰেজা মাহমুদ 

আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰই বিগত কেইবাবছৰমানৰ ভিতৰত চীন, ইউৰোপ, আৰু অন্যান্য দেশৰ বিৰুদ্ধে বাণিজ্য কৰ (Tariff) বৃদ্ধি কৰি এক বাণিজ্যিক সংঘাতৰ সৃষ্টি কৰিছে। ইয়াৰ মুখ্য কাৰণ হল আমেৰিকাৰ বাণিজ্য ঘাটি (Trade Deficit) কমোৱা আৰু স্থানীয় উদ্যোগসমূহক সুৰক্ষা দিয়া। উদাহৰণ স্বৰূপে, ২০১৮ চনত তৎকালীন ৰাষ্ট্ৰপতি ডনাল্ড ট্ৰাম্পে চীনৰ পৰা আমদানি কৰা সোণ, ইলেক্ট্ৰনিক সামগ্ৰী, আৰু ষ্টীলত ২৫% কৰ লগাইছিল। চীনেও প্ৰতিশোধমূলকভাৱে আমেৰিকান কৃষিজাত সামগ্ৰী আৰু যান-বাহনত কৰ বৃদ্ধি কৰিছিল।  

ইয়াৰ পৰিণাম  

• বিশ্বজুৰি বাণিজ্যিক ব্যয় বৃদ্ধি।  
• বহু দেশৰ অৰ্থনীতি আৰু উপভোক্তাৰ ওপৰত নেতিবাচক প্ৰভাৱ।  
• আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সম্পৰ্কত হোৱা টনা-আজোৰা।  

যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ যুক্তি হল এই কৰসমূহ হ’ল অন্যায় বাণিজ্য প্ৰথা" (Unfair Trade Pracice)৷

কৰ যুদ্ধৰ কাৰণ

১. বাণিজ্য ঘাটি (Trade Deficit): 

যুক্তৰাষ্ট্ৰই চীন, মেক্সিকো, ইইউ আদি দেশৰ সৈ্তে কৰা বাণিজ্যত আমদানিৰ পৰিমাণ ৰপ্তানিৰ তুলনাত বেছি। ইয়াৰ ফলত আমেৰিকাৰ বাণিজ্য ঘাটি বাঢ়িছিল।যেনে: ২০২০ চনত চীনৰ সৈতে ৩১০ বিলিয়ন ডলাৰ ঘাটি৷  এই ঘাটি কমোৱাটো যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ মুখ্য উদ্দেশ্য আছিল।  

২. আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ স্থানীয় উদ্যোগক সুৰক্ষা প্রদান

চীনৰ সস্তা সামগ্ৰী (যেনে: ষ্টীল, এলুমিনিয়াম, ইলেক্ট্ৰনিক্স)ৰ বজাৰত প্ৰাধান্যৰ বাবে আমেৰিকাৰ উদ্যোগসমূহ ক্ষতিগ্ৰস্ত হৈছিল। কৰ বৃদ্ধি কৰি এই সামগ্ৰীৰ দাম বঢ়োৱা হল, যাতে স্থানীয় উৎপাদকে প্রতিযোগিতা কৰিব পাৰে।  

৩. অন্যায় বাণিজ্য অভ্যাসৰ অভিযোগ: 

• আমেৰিকাই চীনৰ বিৰুদ্ধে অভিযোগ কৰিছিল যে চীনে চাবছিদাৰী (Subsidy) আৰু বৌদ্ধিক সম্পত্তি চুৰি কৰে 
• ইউৰোপীয় দেশ আৰু অন্যান্য ৰাষ্ট্ৰৰ ওপৰত আমেৰিকাৰ কৰ যুদ্ধৰ (Tariff War) প্ৰভাৱ

ইউৰোপীয় ইউনিয়ন (EU) ৰ ওপৰত প্ৰভাৱ:

১. ষ্টীল আৰু এলুমিনিয়ামৰ কৰ:  

• ২০১৮ চনত আমেৰিকাই EU-ৰ ষ্টীলত ২৫% আৰু এলুমিনিয়ামত ১০% কৰ আৰোপ কৰে। ইয়াৰ লক্ষ্য আছিল চীনৰ পৰা EU-লৈ পুনৰ ৰপ্তানি (Re-export) ৰোধ কৰা।  
• প্ৰতিশোধ: EU-য়ে আমেৰিকান সামগ্ৰী যেনে হাৰ্লে-ডেভিডচন মটৰচাইকেল, বৰবন ৱাইন, লেবাৰ এপাৰেল আদিত ২.৮ বিলিয়ন ডলাৰৰ কৰ বৃদ্ধি কৰে।  

২. অৰ্থনৈতিক ক্ষতি:  

• EU-ৰ ষ্টীল উদ্যোগসমূহৰ উৎপাদন খৰচ বৃদ্ধি পায়।  
• জাৰ্মানি, ফ্ৰান্সৰ দৰে দেশৰ গাড়ী উদ্যোগ (যেনে: BMW, ভল্ক্সৱেগেন) আমেৰিকাত বিক্ৰী কৰাত বাধাৰ সৃষ্টি হয়।  

৩. কৃষি ক্ষেত্ৰত: 

• EU-য়ে আমেৰিকান চাউল আৰু কমলাৰ দৰে কৃষিজাত সামগ্ৰীত কৰ আৰোপ কৰাত আমেৰিকান খেতিয়কসকল ক্ষতিগ্ৰস্ত হয়৷

এছিয়াৰ ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ ওপৰত টেৰিফ যুদ্ধৰ প্ৰভাৱ বহুমুখী আৰু গুৰুত্বপূৰ্ণ হব পাৰে। ইয়াক কিছুমান মুখ্য ক্ষেত্ৰত বিভক্ত কৰি বিশ্লেষণ কৰা হল:

১. বাণিজ্য আৰু অৰ্থনীতিৰ ওপৰত প্ৰভাৱ

• বাণিজ্য হ্ৰাস: টেৰিফে ৰপ্তানি-আমদানিৰ ব্যয় বৃদ্ধি কৰিব, যিয়ে এছিয়াৰ ৰপ্তানি নিৰ্ভৰ দেশসমূহ (যেনে চীন, দক্ষিণ কোৰিয়া, জাপান)ৰ অৰ্থনীতিক প্ৰভাৱিত কৰিব। উদাহৰণস্বৰূপে, চীনৰ ইলেক্ট্ৰনিক্স বা জাপানৰ গাড়ীশিল্পই পশ্চিমীয়া বজাৰত টেৰিফৰ বাবে ক্ষতিগ্ৰস্ত হব পাৰে।
• মুদ্ৰাৰ অস্থিৰতা: ৰপ্তানি কমিলে দেশসমূহৰ মুদ্ৰাৰ মূল্য হ্ৰাস হব পাৰে (যেনে য়ুৱান বা ৱন), যিয়ে আমদানিৰ ব্যয় আৰু মুদ্ৰাস্ফীতি বৃদ্ধি কৰিব।

২. সৰবৰাহ শৃংখলত (Supply Chain) বাধা 

• উৎপাদনৰ স্থানান্তৰ: বহুজাতিক কোম্পানীসমূহে টেৰিফ এৰাই চলিবলৈ ভিয়েটনাম, ভাৰত বা বাংলাদেশৰ উৎপাদনদৰে কম ব্যয়ৰ দেশলৈ উৎপাদন স্থানান্তৰ কৰিব

উৎপাদন আৰু টেৰিফ যুদ্ধৰ মাজত এক গভীৰ আৰু ঐতিহাসিক সম্পৰ্ক আছে। GATT হৈছে ১৯৪৭ চনত স্থাপিত হোৱা এক আন্তৰ্জাতিক চুক্তি, যাৰ মূল উদ্দেশ্য আছিল বাণিজ্যিক সংঘাত হ্ৰাস কৰি মুক্ত আৰু ন্যায্য বাণিজ্যৰ পৰিৱেশ সৃষ্টি কৰা। টেৰিফ যুদ্ধ হৈছে যেতিয়া দেশসমূহে পৰস্পৰৰ ওপৰত ক্রমাগতভাৱে টেৰিফ (আমদানি কৰ) বৃদ্ধি কৰি অৰ্থনৈতিক ক্ষতি কৰাৰ চেষ্টা কৰে। GATT আৰু টেৰিফ যুদ্ধৰ সম্পৰ্কটো নিম্নলিখিত ধৰণে বুজিব পাৰি:

ভাৰতৰ অৰ্থনীতিত টেৰিফ যুদ্ধৰ প্ৰভাৱ 

• ৰপ্তানি হ্ৰাস, মুদ্ৰাস্ফীতি,  শৃংখলত বিঘ্ন সৃষ্টি।  
• স্থানীয় উৎপাদনৰ সুবিধা, FDI বৃদ্ধি, "আত্মনিৰ্ভৰ ভাৰত"ৰ সম্ভাৱনা।  

ভাৰতৰ বাবে গুৰুত্বপূৰ্ণ হব দেশীয় শিল্পক শক্তিশালী কৰা  (যেনে PLI আঁচনিৰ জৰিয়তে)। একে সময়তে, আন্তৰ্জাতিক চুক্তি (যেনে WTO, RCEP)ৰ জৰিয়তে বাণিজ্যিক সংঘাত নিষ্ক্ৰিয় কৰা।

ভাৰতৰ অৰ্থনীতিত টেৰিফ যুদ্ধৰ প্ৰভাৱ বুজিবলৈ কিছু তথ্য-সংখ্যা আৰু উদাহৰণৰ সৈতে বিশ্লেষণ কৰা হ’ল:

১. ৰপ্তানি ক্ষেত্ৰত প্ৰভাৱ 

- ফাৰ্মাচিউটিকেলছ  

• ভাৰত হৈছে বিশ্বৰ ৩য় সৰ্ববৃহৎ ফাৰ্মাচিউটিকেলছ ৰপ্তানিকাৰক (২০২২-২৩ত ৰপ্তানি: ২৫ বিলিয়ন ডলাৰ)।  
• আমেৰিকা ভাৰতৰ ফাৰ্মাচিউটিকেলছৰ  ৪০ শতাংশ গ্ৰাহক। যদি আমেৰিকাই টেৰিফ ১০% বৃদ্ধি কৰে, ভাৰতৰ ৰপ্তানি  ২.৫ বিলিয়ন ডলাৰ হ্ৰাস হব পাৰে (ICRAৰ অনুমান)।

- টেক্সটাইল:  

• ভাৰতৰ বস্ত্ৰ ৰপ্তানি (২০২২-২৩): ৪৪.৪ বিলিয়ন ডলাৰ।  
• ইউৰোপীয় সংঘই সেউজ শক্তি নিৰ্দেশিকা (CBAM)ৰ জৰিয়তে অলংকৰণমূলক টেৰিফ আৰোপ কৰিলে, ভাৰতৰ ৰপ্তানি ১৫-২০% কমিব পাৰে (CRISIL ৰিপৰ্ট)।

২. আমদানিৰ ওপৰত প্ৰভাৱ

-ইলেক্ট্ৰনিক সামগ্ৰী:  

• ভাৰতে ২০২২ত চীনৰ পৰা ৩০ বিলিয়ন ডলাৰ  মূল্যৰ ইলেক্ট্ৰনিক যন্ত্ৰাংশ আমদানি কৰে।  
• যদি চীনৰ ওপৰত ২০% টেৰিফ আৰোপ কৰে, *মোবাইল ফোনৰ দাম ১০-১৫% বৃদ্ধি পাব (ICEAৰ অধ্যয়ন)।

- সৌৰ শক্তি:  

• ভাৰতে ২০২২ত চীনৰ পৰা ২ বিলিয়ন ডলাৰৰ সৌৰ পেনেল আমদানি কৰে।  
• ৪০% টেৰিফে সৌৰ প্ৰকল্পৰ খৰচ ২০% বৃদ্ধি কৰিব পাৰে (MNRE তথ্য)।

- ষ্টীল শিল্প:  

• আমেৰিকাই ভাৰতৰ ষ্টীলৰ ওপৰত ২০১৮ত ২৫% টেৰিফ আৰোপ কৰে।  
• ফলত ভাৰতৰ ষ্টীল ৰপ্তানি ৩০% হ্ৰাস*পায়, কিন্তু স্থানীয় চাহিদা পূৰণত ৮% বৃদ্ধি হয় 

কৃষি ক্ষেত্ৰ

- চাউল ৰপ্তানি  

• ২০২২-২৩ত ভাৰত ২২.২ মিলিয়ন টন চাউল ৰপ্তানি কৰে (বিশ্বৰ ৪০%)।  
• যদি ভিয়েটনাম/থাইলেণ্ডে প্রতিদ্বন্দ্বিতা কৰি টেৰিফ কমায়, ভাৰতৰ ৰপ্তানিৰ দামত প্রভাব  পৰিব।

- মছলা  

• ভাৰতৰ মছলা ৰপ্তানি (২০২২-২৩): ৪ বিলিয়ন ডলাৰ।  
• চীন/আমেৰিকাই টেৰিফ বৃদ্ধি কৰিলে কৰ্ণাটক-কেৰালাৰ কৃষক ক্ষতিগ্ৰস্ত হব।

মুদ্ৰাস্ফীতি আৰু উপভোক্তা

- ইলেক্ট্ৰনিক্সৰ দাম:  

• ২০২০ত চীনৰ সৈতে উত্তেজনাৰ সময়ত ইলেক্ট্ৰনিক্স সামগ্রী   আৰু স্মাৰ্টফোনৰ দাম১০-১৫% বৃদ্ধি পাইছিল (CEAMA ৰিপৰ্ট)।  
• ২০২৩ত ইলেক্ট্ৰনিক যন্ত্ৰাংশৰ  মুদ্ৰাস্ফীতি ০.৫% বৃদ্ধি  (RBI )।  

কৰ্মসংস্থানত প্ৰভাৱ

- টেক্সটাইল শিল্প:  

• ভাৰতত ৪০ নিযুত লোক এই খণ্ডত কাম কৰে।  
• ৰপ্তানি ২০% কমিলে ৮-১০ লাখ লোক বেকাৰ হব পাৰে ।  

- ফাৰ্মাচিউটিকেলছ:  

• ৰপ্তানিৰ ১০% হ্ৰাসে  চাকৰিত ৫ নিযুত* লোকৰ কৰ্মসংস্থান ক্ষতি হব (IPAৰ অনুমান)।

সাৰাংশ 

টেৰিফ যুদ্ধৰ ফলত ভাৰতৰ ৰপ্তানি হ্ৰাস হব, মুদ্ৰাস্ফীতি বৃদ্ধি পাব, চাকৰি কমিব, সামগ্রী সৰবৰাহৰ জটিলতা বৃদ্ধি হব